ارز فیات (Fiat Currency) به معنای همان سکه‌های فلزی و اسکناس‌ها نقدی است که در خرید و فروش‌های روزانه از آن استفاده می‌شود و به عنوان پول رایج هر کشور شناخته می‌گردد. در سرتاسر جهان نیز از ارز فیات برای مبادلات تجاری، اقتصادی، سرمایه‌گذاری و خرید و فروش کالا استفاده می‌شود. این ارز در واقع جایگزینی به‌منظور استاندارد طلا و پول کالایی (کالایی اقتصادی که بجای پول بکار می‌رود) است. تا چند سال گذشته پول تنها به شکل اسکناس و سکه وجود داشت و دارای ماهیت فیزیکی بود.
اما با ظهور ارز دیجیتال شکل ارتباطات مالی دچار تغییر شده است. ارز فیات یا همان پول‌های قانونی و رایج کشورها نظیر دلار آمریکا، در میان اغلب عموم مردم قابل اعتمادتر و پایدارتر هستند.
اصلی‌ترین عامل تعیین‌کننده ارزش ارزهای فیات، قدرت دولت‌ها است. اما در بیان تفاوت ارز دیجیتال و فیات باید گفت ارزهای دیجیتال توسط هیچ نهاد، سازمان و یا شخص ثالثی کنترل و ارزش‌گذاری نمی‌شوند. در ادامه این مطلب قصد دارم بیشتر به ارزهای فیات و تفاوت ارز دیجیتال و فیات بپردازم.
ارز فیات چیست؟
ارز فیات (Fiat Currency) یا همان پول فاقد پشتوانه، واحد پولی کشورها به شمار می‌رود. فیات در معنی لغوی باید بشود یا بگذار بشود معنا شده است. ارز فیات بدون هیچ ارزش فیزیکی یک سکه یا تکه اسکناس می‌باشد. این ارزها همان سکه‌ها و اسکناس‌های رایج امروزی هستند که در سرتاسر جهان برای انجام مبادلات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ارزهای فیات توسط دولت‌ها صادر شده و بوسیله آن‌ها نیز پشتیبانی می‌شوند. در واقع ارزش یک ارز فیات به جای ارزش کالایی که پشتوانه آن است، از رابطه میان عرضه و تقاضا و همچنین ثبات دولت صادرکننده بدست می‌آید. اغلب ارزهای کاغذی نظیر دلار آمریکا، ریال، پوند انگلستان، یورو و دیگر ارزها رایج جهانی جزو ارزهای فیات محسوب می‌شود.
یکی از مشکلات مهم این ارزها، امکان چاپ شدن بدون محدودیت آن‌ها می‌باشد که سبب تولید بی‌رویه و در نتیجه افزایش تورم شده است. ارزهای فیات برخلاف ارزهای دیجیتال به دلیل نداشتن هیچگونه پشتوانه به عنوان کالای فیزیکی و عدم امکان بازخرید هیچ ارزشی ندارند.
پشتوانه ارز فیات
برخلاف باورهای رایج مردم که گمان می‌کنند پشتوانه ارز فیات طلا و نقره موجود در خزانه‌داری هر کشور است، باید گفت این ارزها هیچ پشتوانه‌ای ندارند. اعتبار آن‌ها به ثبات اقتصادی کشور و همچنین عرضه و تقاضای مردم بستگی دارد. در واقع می‌توان این چنین بیان کرد که این ارزها اعتبارشان را از دولت صادرکننده آن‌ها می‌گیرند. برای نمونه دلار آمریکا به عنوان یکی از برجسته‌ترین نمونه ارز فیات، پشتوانه‌ای ندارد و درصورتی که مردم آمریکا بنابر هر دلیلی تصمیم بگیرند دیگر آن را معامله نکنند، ارزش آن سقوط پیدا میکند.
از دیگر نمونه‌های مشهور می‌توان به کاهش ارزش پول محلی زیمباوه و در نتیجه ایجاد ابرتورم اشاره کرد. بگونه‌ای که مردم جهت خرید یک کالای معمولی ناچار به حمل کیسه‌های اسکناس بودند. حتی برخی مردم با استفاده از اسکناس‌ها صنایع دستی ساخته و آن را می‌فروختند. در گذشته بواسطه معاملات پایاپای نیازهای مردم رفع می‌شود، پیشرفت جوامع و مشکلات این قبیل معاملات، منجر به پیدایش پول به عنوان یک Medium of exchange گردید.
بیشتر بخوانید:Medium Of Exchange چیست و چطور کار میکند؟
تاریخچه ارز فیات (Fiat Currency)
اولین بار در قرن یازدهم در کشور چین و زمان سیچوآن (Sichuan) تصمیم به چاپ پول کاغذی گرفته شد. مردم در آن زمان از این پول‌ها برای خرید طلا، ابریشم و نقره استفاده می‌کردند. بعد از آن در قرن 13 در دوره کوبلای خان یکی از نوادگان چنگیز مغول، سیستم ارز فیات در مناطق تحت سلطه‌ی این پادشاه آغاز به کار نمود. برخی از مورخان علت سقوط سلطنت کوبلای خان را هزینه‌های فراوان راه‌اندازی این سیستم و بوجود آمدن تورم بعد از آن می‌دانند.
در قرن 17 بعضی از کشورهای اروپایی نظیر هند، اسپانیا، سوئد و هلند اقدام به استفاده از ارز فیات نمودند. اما این سیستم نتوانست در کشور سوئد موفقیت‌آمیز باشد و در نتیجه سیستم‌های مالی آن به استفاده از استاندارد نقره روی آوردند.
در قرن‌های 18 و 19 نیز به تدریج کشورهای آمریکای شمال، فرانسه تمامی مستعمراتش شروع به استفاده از این سیستم پولی کردند. اما در قرن بیستم و مدتی بعد، ایالات متحده آمریکا دوباه به پول کالایی روی آورد. این روند تا سال 1933 همچنان ادامه پیدا کرد. در این سال دولت دستور توقف مبادله‌ی اسکناس‌های کاغذی با طلا و دیگر کالاها را صادر کرد. در نهایت ر‌ئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا در سال 1971 میلادی، پول‌های فیات را به صورت رسمی به عنوان جایگزین استاندارد طلا اعلام کرد. بعد از این تصمیم در تمام کشورهای دنیا استفاده از سیستم استاندارد طلا متوقف شد و ارز فیات با این سیستم سنتی جایگزین گردید.
علت جایگزینی پول فیات با استاندارد طلا
در گذشته دولت‌ها از طلا به عنوان پشتوانه برای اسکناس‌های کاغذی استفاده می‌کردند. در این سیستم امکان ورود ارز جدید و تغییر ارزش آن براساس مقدار اندوخته طلا در خزانه‌ی ملی هر کشور وجود داشت. به بیانی دیگر دولت‌ها تنها براساس میزان ذخیره طلا، امکان تولید ارز جدید و وارد کردن آن به چرخه‌ی اقتصاد را داشتند و بوسیله فاکتورهای اقتصادی دیگر قادر نبودند که روی ارزش پول تاثیری بگذارند.
اما بعد از پیدایش ارز فیات و ورود آن به چرخه‌ی اقتصاد کشورها، مسئولین اقتصادی توانستند روی میزان تولید ارز جدید و روش ارزش‌گذاری روی پول ملی کشور کنترل بیشتری داشته باشند.
این روند در هنگام شرایط مختلف اقتصادی و بحران‌ها، به بانک‌های مرکزی و دولت‌مردان هر کشور امکان کنترل راحت‌تر شرایط براساس کاهش یا افزایش ارزش پول را داد. آن دسته از کارشناسان موافق با استاندارد طلا براین باور بودند که اگر اسکناس دارای پشتوانه فیزیکی باشد، ثبات بالاتری هم خواهد داشت. اما کارشناسان مخالف استاندارد طلا اعتقاد داشتند که خود فلز طلا هیچ زمانی قبات قیمت نداشته و از همین رو نیز روی ارزش پول تاثیری منفی خواهد داشت.
مزایای ارز فیات
باوجود اختلافاتی که در میان اقتصاددان‌ها درباره ویژگی‌های ارز فیات پیش آمده بود، اما درحالت کلی می‌توان مزایای زیر را برای ارز فیات درظر گرفت:
- پول فیات درصورتی که بتواند نقش‌هایی نظیر ذخیره ارزش، تسهیل مبادله و ارائه یک حساب عددی را اجرا نماید، عملکردی خوبی به عنوان ارز خواهد داشت. از طرفی این ارز دارای اعتباری خوبی بوده و تولید آن از ارزی که به یک کالا به صورت مستقیم وابسته است، مقرون بصرفه‌تر می‌باشد. بسیاری از اقتصاددان‌ها با وجود تورم و کاهش ارزش ارزهای فیات در طول زمان، آن را به عنوان ذخیره ارزش یا Store Of Value محسوب می‌کنند.
- در قرن بیستم پول‌های فیات به دلیل آنکه بانک‌های مرکزی و دولت‌ها در پی محافظت از اقتصادشان در برابر رکود طبیعی چرخه تجاری و تاثیرات رونق و تورم بودند، تا حدودی کاربردی به شمار می‌رفتند. برخی از این ارزها که در مقابل تورم مقاومت بالایی دارند نظیر ین ژاپن و دلار آمریکا می‌توانند در حکم Safe Haven یا دارایی امن نیز محسوب شوند.
- باتوجه به آنکه پول فیات همانند طلا منبعی ثابت و کمیاب ندارند، بانک‌های مرکزی قادرند روی عرضه آن کنترل بیشتری داشته باشند؛ این مسئله به آن‌ها قدرت مدیریت متغیرهای اقتصادی نظیر نقدینگی، عرضه اعتبار، سرعت پول و نرخ بهره را می‌دهد. برای نمونه فدرال رزرو ایالات متحده با این ابزارها قادر به کنترل نرخ تورم و بیکاری می‌باشد.
- چاپ پول‌ها و اسکناس‌های کاغذی فاقد پشتوانه بسیار از ذخیره کردن طلا و تولید پول‌های کالایی کم هزینه‌تر است.
- باتوجه به آنکه اغلب کشورهای جهان این پول‌ها را به رسمیت می‌شناسند و تمامی فعالیت‌های اقتصادی خود را بواسطه آن‌ها انجام می‌دهند؛ امکان انجام مبادلات بین المللی با آن‌ها راحت‌تر است.
- ذخایر طلا، نقره و پول‌های کالایی در سیستم استاندارد طلا به جایی ایمن برای نگهداری نیاز دارند. همچنین ذخیره طلا به عنوان پشتوانه پول ملی کشور، به سیستم امنیتی پیچیده نیاز دارد. اما اسکناس‌های کاغذی هزینه و جای کمتری به نسبت ذخایر جهت نگهداری نیاز دارند.
بیشتر بخوانید:ذخیره ارزش (Store Of Value) به چه معناست؟
بیشتر بخوانید:سرمایه گذاری امن (Safe Haven) در بازار مالی و انواع آن
معایب ارز فیات
در زیر به دو مورد از معایب استفاده از Fiat Currency خواهم پرداخت:
- به سبب تولید و چاپ نامحدود این پول‌ها، تورم همواره از این طریق وجود دارد. مخالفان ارز فیات این پول را روشی اشتباه برای محافظت از اقتصاد، امکان خطر تورم و فرصتی برای حباب می‌دانند.
- دولت‌ها و حکومت‌های زیادی تابحال (ورشکستگی دولت زیمباوه در قرن 21) با تولید بیش از حد این پول‌ها و اتکا به آن‌ها دچار ورشکستگی اقتصادی و از دست دادن قدرت شده‌اند.
تفاوت ارز دیجیتال و ارز فیات
در دهه 90 میلادی ارز دیجیتال با معرفی چند نمونه ناموفق همانند ریزور لیبرتی و ای گلد روی کار آمدند. اما در سال 2009 رمز ارز یت کوین به عنوان معروف‌ترین . محبوب‌ترین ارز دیجیتال توسط ساتوشی ناکاموتو به جهان معرفی شد و تحولی عظیم را در دنیای کریپتوکارنسی ایجاد کرد. بیت کوین و دیگر رمز ارزها با حذف واسطه ها با بلاکچین و دیگر عملکردها دریچه‌ای تازه به اقتصاد جهانی گشودند. در ادامه به تفاوت ارز دیجیتال و فیات خواهم پرداخت:
بیشتر بخوانید:حذف واسطه ها با بلاکچین امکان پذیر است؟
تفاوت ارز دیجیتال و ارز فیات
در دهه 90 میلادی ارز دیجیتال با معرفی چند نمونه ناموفق همانند ریزور لیبرتی و ای گلد روی کار آمدند. اما در سال 2009 رمز ارز یت کوین به عنوان معروف‌ترین . محبوب‌ترین ارز دیجیتال توسط ساتوشی ناکاموتو به جهان معرفی شد و تحولی عظیم را در دنیای کریپتوکارنسی ایجاد کرد. بیت کوین و دیگر رمز ارزها با حذف واسطه ها با بلاکچین و دیگر عملکردها دریچه‌ای تازه به اقتصاد جهانی گشودند. در ادامه به تفاوت ارز دیجیتال و فیات خواهم پرداخت:
- اغلب رمزارزها نظیر بیت کوین دارای عرضه و تولید محدودی هستند و براساس پروتکل‌های خاصی نظیر هاوینگ بیت کوین تولید آن‌ها محدود شده است. دیگر رمز ارزهای نیز بدین منظور از پروتکل‌های دیگری استفاده می‌کنند تا بدین واسطه از تورم جلوگیری نمایند. این امر نیز نقطه‌ی مقابل تولید بی‌رویه ارزهای فیات که تورم در پی دارند، است.
- برخلاف علت پیدایش فیات کارنسی که کنترل بیشتر بانک مرکزی و دولت‌مردان بود، کریپتوکارنسی‌ها با هدف تمرکززدایی و کنترل زدایی ایجاد شدند. در واقع همین موضوع نیز علت مخالفت دولت‌ها با کریپتوکارنسی ها بود.
- کریپتوکارنسی‌ها به سبب امنیت بلاکچین و استفاده از سیستم‌های رمزنگاری دارای امنیت بالایی هستند و امکان هک، جعل و سرقت در آن‌ها بسیار کم است. اما پول فیات به آسانی جعل می‌شود. همچنین حساب‌های بانکی نیز امکان هک شدن داشته و این پول‌ها همواره در معرض سرقتند.
- بازار کریپتوکارنسی همواره با نوسان‌های شدیدی روبرو است و نوسانات پایین پول‌ها فیات مزیتی نسبت به رمز ارزها محسوب می‌شود؛ از این رو اغلب افراد کمتری به سرمایه گذاری در ارز دیجیتال اطمینان می‌نمایند.
آیا امکان جایگزینی ارز دیجیتال با ارزفیات وجود دارد؟
اگرچه ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر توانسته‌اند جایگاه مناسبی را در اقتصاد جهانی پیدا کنند؛ اما هنوز ارز فیات به عنوان رایج‌ترین سیستم مالی دنیا معرفی می‌شود. پول، دلار، یورو باتوجه به کشور صادر کننده آن‌ها که دارای اقتصادهای قدرتمندی هستند؛
هنوز از ارکان مهم فعالیت اقتصادی در جای جای دنیا می‌باشند. هرچند این ارزها مشکلات زیادی ایجاد کرده و تاریخچه سفیدی ندارند، اما نسبت به ارزهای دیجتال مورد پذیرش و مقبولیت عمومی بیشتری هستند. ارزهای دیجیتال در شکل کنونی خود از مقررات فراتر می‌روند، که علاوه‌‌بر اثرات مثبت، تاثیرات منفی را نیز به دنبال خواهند داشت.
کریپتوکارنسی‌ها تحت کنترل و نظارت بانک مرکزی نیستند. بانک‌های مرکزی برای تاثیرگذاری بر تورم و اشتغال بوسیله نرخ بهره و عملیات بازار از ابزارهای سیاست پولی استفاده می‌کنند. این درحالی است که یکی از اصول اساسی ارزهای دیجیتال، تمرکززدایی بوده و بدین واسطه قصد حذف این ابزارها را دارد. صندوق بین‌المللی پول (IMF) به سبب نوسات قیمت، در وضعیت فعلی توصیه میکند که از کریپتوکارنسی‌ها به عنوان ارز اصلی ملی استفاده نشود. همچنین نهاد مذکور به توجه بر عدم حمایت از مصرف‌کننده در بازار کریپتوکارنسی و خطرات ثبات مالی کلان تاکید دارد. براساس این موارد جایگزینی ارز دیجیتال با Fiat Currency هنوز درحال ارزیابی و بررسی است.
اما با توجه به کاربردهای کنونی ارزهای دیجیتال نظیر کاربرد NFT در املاک، معامله و سرمایه‌گذاری، ییلد فارمینگ یا کشت سود، سیستم‌های رأی‌گیری و انتخاباتی و … می‌توان به آینده آن در ازارهای مالی جهان خوش‌بین بود.
تفاوت عرضه ارز دیجیتال بیت کوین و ارز فیات
در ارزهای فیات که زیر نظر بانک‌های مرکزی در سرتاسر دنیا هستند (همانند دلار که زیر نظر فدرال رزرو و یا ریال که زیر نظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی است) به دفعات QUANTITATIVE EASING را خواهیم داشت. در QUANTITATIVE EASING این نهادها با چاپ پول و به انواع گوناگون نقدینگی را بالا می‌برند که این مسئله سبب کم ارزش شدن آن ارز (Devaluation) خواهد شد. این مسئله همانند آن است که ما معدنی با میزان نامحدودی طلا پیدا کنیم؛ این کشف معدن سبب افت قیمت طلا می‌شود. در واقع در حالت کلی هرچیزی که از آن زیاد باشد باعث کاهش قیمت و ارزش آن شده و هر چیزی که از آن کم و نایاب باشد باعث افزایش ارزش آن می‌شود.
در ارز دیجیتال بیت کوین برعکس ارزهای رایج که QUANTITATIVE EASING را داشتیم، QUANTITATIVE HARDENING را خواهیم داشت. در واقع هاوینگ بیت کوین سبب کاهش میزان تولید بیت کوین شده است و از این رو نقدینگی یا مقدار بیت کوین همیشه مقداری ثابت و محدود است؛ که این مسئله باعث ارزشمندی بیت کوین می‌شود. برای مثال، در تاریخ آمده است که زمانی نمک کمیاب بود. به علت این کمیابی قیمت نمک در آن زمان معادل طلا بود. باز زیاد شدن در زمان حال نمک ارزش و قیمت آن نیز پایین آمد
با افزایش تولید و چاپ بی‌رویه پول فیات، امکان کاهش ارزش این ارز به سبب تورم وجود خواهد داشت.
تنها شباهت این دو ارز عدم داشتن پشتوانه فیزیکی برای آن‌ها می‌باشد، این درحالی است که پول فیات بوسیله دولت کنترل می‌شود و رمز ارزها غیرمتمرکز هستند.
