بازارساز خودکار یا AMM (مخفف Automated Market Maker) نوعی صرافی غیرمتمرکز (DEX) می‌باشد که از فرمول‌های ریاضی جهت معامله توکن‌ها بر بستر بلاکچین و قیمت‌گذاری‌ها استفاده می‌کند. همانطور که می‌دانید خرید و فروش ارزهای دیجیتال همانند دارایی‌های دیگر، به فضایی جهت معامله و مبادله تریدرها نیاز دارد.
بازارسازهای خودکار (AMM) در صرافی غیرمتمرکز وظیفه انجام فرآیندهای خرید و فروش را برعهده دارند. AMM ها ربات‌هایی هستند که به کمک استخرهای نقدینگی، انجام مبادلات در صرافی‌ها را ممکن می‌سازند. ربات‌های بازارساز هیچ نیازی به مجوز جهت انجام مبادلات ندارند و می‌توانند این کار را به صورت خودکار انجام دهند.
AMM ها در واقع امکان خرید و فروش توکن‌ها را بدون احتیاج به بازارسازان انسانی و دفتر سفارشات بوجود می‌آورند. علاوه بر این، برای کاربران نیز تامین نقدینگی در استخرهای مختلف را فراهم می‌کنند و در ازای آن توکن‌های تشویقی و کارمزد به آن‌ها پرداخت می‌کنند.
بازارسازهای خودکار یکی از بخش‌های مهم امور مالی غیرمتمرکز هستندکه طی سال‌های اخیر رشد بسیاری داشته‌اند و امکان انجام معامله بدون نیاز به واسطه و احراز هویت را فراهم ساخته‌اند. در ادامه این مطلب بیشتر به اینکه Amm چیست و نحوه کار آن چگونه است خواهم پرداخت.
بازارساز خودکار یا Amm چیست؟
صرافی‌های غیرمتمرکز بستری را برای انجام معاملات رمز ارزی در دنیای کریپتو فراهم می‌کنند. این صرافی‌ها امکان دسترسی به دارایی‌های کاربران خود را ندارند و از همین رو برای انجام معاملات ناچار به استفاده از روش‌های دیگری هستند. روش کار در صرافی غیرمتمرکز در مقایسه با صرافی متمرکز متفاوت است و به جای ثبت سفارش کاربران در قسمتی به نام دفتر سفارشات، از بازارسازهای خودکار استفاده می‌کنند. AMM
بیشتر بخوانید:دکس (Dex) صرافی غیرمتمرکز و عملکرد آن
مخفف عبارت Automated Market Maker می‌باشد و ابزاری مفید و خاص برای دیفای و اتریوم به شمار می‌رود. AMM علاوه بر اینکه فعالیتی به صورت غیرمتمرکز دارد، همیشه در دسترس بوده و برای ارتباط میان خریداران و فروشندگان از روش‌های قدیمی استفاده نمی‌کند. بازارساز خودکار تحت کنترل و نظارت هیچ سازمان و نهادی نیست و همه امکان فعالیت در بازار کریپتوکارنسی را تحت عنوان AMM دارند. در واقع حذف واسطه با بلاکچین بوسیله AMM یکی از ویژگی‌های مهم آن است.
بیشتر بخوانید:حذف واسطه ها با بلاکچین امکان پذیر است؟
بازارساز خودکار یا AMM رباتی هوشمند است که براساس فرمول‌های ریاضی به شما ارزش دو دارایی را نشان می‌دهد. این روش با حذف دفتر سفارشات سنتی و جایگزینی قراردادهای هوشمند بلاکچین، نقدینگی لازم را برای هر معامله‌ای فراهم آورده و براین اساس قیمت ارز را باتوجه به عرضه و تقاضا مشخص می‌کند. در حقیقت میزان عرضه و تقاضا مشخص کننده قیمت ارزهای دیجیتال در معاملات می‌باشد.
مثالی از AMM
برای درک بهتر اینکه Amm چیست؟ قصد دارم مثالی را برای شما مطرح کنم. ارز دیجیتال بیت کوین و آلت کوینی را تصور کنید. زمانی که تصمیم دارید مقداری از بیت کوین خود را بفروشید و آلت کوینی خریداری نمایید. بدین منظور باید اقدام به واریز بیت کوین به استخر و برداشت آلت کوین نمایید. در نتیجه این امر، حجم بیت کوین در استخر زیاد شده و حجم آلت کوین نیز کم می‌شود. این اتفاق سبب کاهش قیمت بیت کوین برای زمان خیلی کوتاهی می‌شود.
بیشتر بخوانید:قیمت بیت کوین به چه عواملی بستگی دارد؟!
در ازای آن نیز قیمت آلت کوین به سبب کاهش حجم آن در استخر، افزایش میابد. لازم به ذکر است این تغییرات تنها برای مدت زمان کوتاهی باقی می‌مانند؛ زیرا معمولا با کاهش قیمت یک رمز ارز، تقاضا برای خرید آن افزایش میابد.
بازارساز خودکار به جای دفتر سفارشات
بازارساز خودکار جایگزین مناسبی برای دفتر سفارشات در صرافی‌های غیرمتمرکز هستند. پیش از راه‌اندازی صرافی‌های مجهز به AMM، صرافی‌ها دارای پایگاه‌های داده‌ای بودند که سفارشات در آن‌ها قرار داشت و بواسطه فناوری موتور تطبیق، سفارش‌های مشابه با هم اتصال می یافتند.
عملکرد موتور تطبیق بدین صورت است که برای نمونه شخصی تصمیم دارد 1 واحد بیت کوین را در قیمت 10 هزار دلار خریداری کند و بدین منظور باید سفارش خود را در صرافی ارز دیجیتال ثبت نماید. فروشندگان بیت کوین نیز متقابلا دارایی خود را با قیمت‌های مدنظرشان در دفتر سفارشات قرار می‌دهند. موتور تطبیق با مقایسه سفارشات، در برخورد با قیمت خرید و فروشی یکسان اقدام به انجام معامله می‌کند و بیت کوین را به فرد خریدار و دلار را به فروشنده می‌دهد.
این درحالی است که در صرافی‌های غیرمتمرکز خبری از دفترهای سفارش و موتورهای تطبیق نیست و این صرافی‌ها از بازارساز خودکار استفاده می‌کنند. بازارسازهای خودکار فرآیند انجام معاملات را با تامین نقدینگی با جفت‌های معاملاتی انجام خواهند داد. در واقع AMM ها مجموعه‌ای از قراردادهای هوشمند هستند که در بستر بلاکچین فعالیت داشته و به تعیین قیمت رمز ارزها براساس عرضه و تقاضا می‌پردازند.
روش کار بازارساز خودکار یا AMM
در بازارساز خودکار ملاک تشخیص قیمت در صرافی‌های غیرمتمرکز براساس نسبت وزن دارایی‌ها و سهام موجود در استخر نقدینگی مشخص می‌شود. درصرافی‌ها روش محاسبه نسبت وزن دارایی‌ها باهم تفاوت دارد؛ برای نمونه در صرافی‌هایی با پروتکل‌های پیچیده‌تر، محاسبه نسبت وزنی نیز پیچیده‌تر است. برای درک بیشتر AMM ها تصور کنید قرار است به معامله جفت ارز UNI/ETH وارد شوید و قصد دارید با فروش توکن‌های اتریوم، توکن‌های یونی سواپ بدست آورید.
بدین منظور در صرافی غیرمتمرکز ابتدا باید توکن‌های اتریوم را به استخر نقدینگی بریزید و سپس در ازای آن‌ها توکن یونی سواپ از صرافی دریافت کنید.
حجم اتریوم‌های موجود در استخر به دنبال تزریق اتریوم به آن افزایش میابد و در ازای دریافت توکن‌های یونی سواپ، حجم این توکن‌ها در استخر کاهش خواهد یافت. در نتیجه این اتفاق قیمت اتریوم کاهش و قیمت یونی سواپ افزایش میابد و این اتفاق همچنان ادامه میابد تا معامله‌گران دیگر توکن‌های اتریوم بخرند و یونی سواپ به استخر واریز نمایند.
شاید تصور کنید تا هنگامی که معامله‌گران دیگر اقدام به خرید توکن‌های اتریوم و انتقال یونی سواپ به استخر را بکنند، زمان زیادی می‌برد. اما تصور شما اشتباه است.
زیرا اغلب معامله‌گران تمایل به خرید و نگهداری یک توکنی که حجم آن در استخر کم شده است را دارند. بدین ترتیب مجددا قیمت‌ها به حد تعادل خود رسیده و بازار به روند خود ادامه خواهد داد. صرافی‌هایی که برای بازارساز خودکار از پروتکل‌های ساده استفاده می‌کنند، بوسیله فرمول زیر نسبت وزنی را بدست می‌آورند:
x * y = k
تصور کنید وارد معامله ETH/USDT شده‌اید که براساس فرمول بالا، x به معنای اتر و y به معنای USDT است. جایگاه k نیز مربوط به حجم نقدینگی استخر است که همواره برابر با مقداری ثابت می‌باشد. حال مکانیزم بازارساز خودکار همیشه قیمت ارز USDT و ETH یا هر جفت ارز دیگر را بگونه‌ای مشخص می‌کند که مقدار k یا حجم نقدینگی ثابت بماند و تغییری در آن بوجود نیاید.
ارتباط بازارساز خودکار با استخر نقدینگی
در صرافی‌های ارز دیجیتال در هر جفت معاملات، AMM ها اقدام به ایجاد استخر نقدینگی می‌کنند. استخرهای نقدینگی دارای قراردادهای هوشمند هستند و کاربران DEX ها برای انجام معاملات می‌بایست کیف پول ارز دیجیتال خود را متصل به این قراردادهای هوشمند کنند.
بیشتر بخوانید:کیف پول ارز دیجیتال چیست؟امن ترین کریپتو ولت کدام است؟
این افراد با واریز توکن‌های مورد نظر خود به استخرها، امکان دریافت توکن‌های دیگری را از استخرها خواهند داشت. نسبت توکن‌های داخل استخر تعیین کننده نرخ عرضه و تقاضا در استخرهای نقدینگی است. برای انجام معاملات در استخرهای نقدینگی و تامین نقدینگی جفت ارزهای استخر به افرادی تحت عنوان تامین کننده نقدینگی یا Liquidity provider نیاز است. این افراد در ازای قرار دادن دارایی‌های خود در استخر، پاداش دریافت می‌کنند و این پاداش توسط قسمتی از کارمزدهای پرداختی تریدرها به این افراد داده می‌شود.
بیشتر بخوانید:تامین کننده نقدینگی یا Liquidity Providerچیست؟
عملکرد استخرهای نقدینگی در DEX ها بدین صورت است که تامین کنندگان نقدینگی در هر زمان می‌توانند دارایی‌های خود را از صرافی خارج کنند. قراردادهای هوشمند در صرافی‌های غیرمتمرکز باید بتوانند حجم درخواستی کاربران را تامین نمایند که بدین منظور از تامین کنندگان نقدینگی کمک خواهند گرفت. همه افراد امکان فعالیت در بازار کریپتوکارنسی و واریز مقدار دارایی موردنظرشان را به عنوان تامین کننده نقدینگی دارند. صرافی‌های غیرمتمرکز نیز برای دعوت کاربران به این کار برای این افراد پاداش‌هایی درنظر می‌گیرد؛ این پاداش‌ها شامل توکن‌های LP، بخش و یا همه کارمزدهاست.
در میان صرافی‌های معتبر در دنیا، صرافی یونی سواپ به تامین کنندگان نقدینگی، 0.3% ارزش هر معامله را می‌دهد. صرافی سوشی سواپ نیز همین مقدار پاداش را برای این افراد درنظر گرفته است که مقداری از آن را در پلتفرم ییلد فارمینگ خود واریز می‌نماید.
بیشتر بخوانید:ییلد فارمینگ (Yield Farming) یا کشت سود
کاربرد بازارساز خودکار
بازارساز خودکار در دنیای بلاکچین در حقیقت نوعی الگوریتم ریاضی است که سعی در انجام معاملات بدون واسطه را دارد. این AMM ها مکانیزم کارکردشان براساس عرضه و تقاضا است و امکان تشخیص قیمت رمز ارزها و خرید و فروش را بدون نیاز به ثبت سفارش فراهم می‌کنند. در واقع وظیفه بازارساز خودکار در DEX ها، قیمت‌گذاری دارایی کاربران و فراهم آوردن بستری برای تامین نقدینگی به‌منظور انجام معاملات در صرافی و تعدیل آن می‌باشد.
معاملات در نسل اول صرافی‌های غیرمتمرکز به شکل همتا به همتا (Peer-to-peer) انجام می‌گرفت. این درحالی است که معاملات در صرافی‌های غیرمتمرکزی که براساس بازارساز خودکار کار می‌کنند، به شکل شخص به قرارداد (Peer-to-contract) انجام می‌گیرد. در این صرافی‌ها کاربران می‌توانند همراه با حفظ دارایی خود، کیف پول‌های خود را به صرافی اتصال داد و معاملات خود را بواسطه قراردادهای هوشمند انجام دهند.
بازارساز خودکار با تشخیص قیمت ارزهای دیجیتال کاربران در مقابل سایر رمز ارزها و ارائه معادل هر ارز در بازار صرافی‌های غیرمتمرکز، به شما این اجازه را می‌دهد تا تصمیم به انجام دادن یا ندادن معامله بگیرید. DEX ها برای بازارساز خودکار خود برنامه‌های متفاوتی دارند. برای نمونه برخی از آن‌ها از فرمول‌های ریاضی جهت انجام معاملات کمک می‌گیرند و برخی دیگر نظیر صرافی Curve برای کدنویسی AMM فرمول‌های پیچیده‌ای دارند.
مزایا و معایب بازارساز خودکار
بازارسازهای خودکار یا AMM ها دارای مزایا و معایبی هستند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنم:
- کارکرد راحت و بدون نیاز به احراز هویت با بازار سازهای خودکار
- برطرف کردن مشکل نقدینگی در DEX ها
- امکان ایجاد استخرهای نقدینگی برای همه
- حجم نقدینگی کم AMM ها در مقایسه با صرافی‌های متمرکز
رابطه بازارساز خودکار و ضرر ناپایدار
ضرر غیر دائمی یا ناپایدار یکی از معایب و خطرات استخرهای نقدینگی است. این ضررها زمانی رخ می‌دهند که قیمت رمز ارزهایی که به استخرها واریز کرده‌اید، در اثر گذشت یک بازه زمانی تغییر کنند.
لازم به توجه است که در بازارساز خودکار هر اندازه فاصله میان قیمت اولیه و قیمت کنونی رمز ارز شما در زمان ورود به استخر نقدینگی بیشتر باشد، زیان بیشتری را متحمل شده و ضررهای غیر دائمی بیشتری دامن گیر شما خواهد شد. از این رو فعالان بازار و افراد ماهر در ترید و معامله‌گری پیشنهاد می‌کنند که استیبل کوین‌ها یا توکن‌های با پشتوانه مثل ارز دیجیتال با پشتوانه طلا، دلار و … را وارد استخرهای نقدینگی کنید؛ زیرا این ارزها ارزش ثابتی داشته و اجازه نمی‌دهند ضررهای زیادی شامل حال شما شود.
البته درنظر داشته باشید هنگامی که دارایی‌های شما در استخر بوده و قیمت اولیه در مقایسه با قیمت کنونی کمتر گردد، درصورت برداشت دارایی، پدیده ضرر غیر دائمی رخ نداده و در واقع ضرر دائمی اتفاق میافتد. بنابراین درصورتی که نمی‌خواهید در سرمایه گذاری در ارز دیجیتال دچار زیان شوید، در هنگام تفاوت قیمت‌های اولیه و فعلی، از خارج کردن سپرده‌گذاری خود از استخر خودداری کنید.
بیشتر بخوانید:آموزش سرمایه گذاری در ارز دیجیتال
توجه به سودها در استخرهای نقدینگی نیز مهم است؛ زیرا استخرها در مقابل نقدینگی به شما پاداش خواهند داد. این پاداش‌ها امکان جبران ضررهای غیر دائمی را دارند و چه بسا می‌توانند با جبران ضرر، سودآوری را نیز برای شما به دنبال داشته باشند. بدیهی است که صرافی‌های ارز دیجیتال نیز با توجه به این موضوع برای رمز ارزهایی که قیمت ثابتی ندارند، سودهای بیشتری درنظر خواهند گرفت تا سرمایه‌گذاران را ترغیب به تامین نقدینگی این ارزها نمایند.
قاعدتا اگر این چنین نبود، همه افراد به دنبال رمز ارزهایی با قیمت ثابت می‌رفتند تا از ضرر و زیان جلوگیری کنند و با این اتفاق عملکرد DEX ها نیز با مشکل مواجه می‌شد.
لغزش قیمت یا اسلیپیچ با Amm
در صرافی‌های غیرمتمرکز با خرید و فروش به خاطر بازارساز خودکار همواره قیمت‌ها درحال تغییر است و این اتفاق با نام اسلیپیج یا لغرش قیمت شناخته می‌شود. اسلیپیچ همواره به دو عامل حجم معامله و حجم نقدینگی استخر وابسته است. درصورتی که حجم معامله در استخرهای صرافی‌ها بیشتر باشد، لغزش قیمت در بازار بیشتر اتفاق میافتد.
البته لازم به ذکر است پدیده لغزش قیمت در صرافی‌های متمرکز نیز رخ می‌دهد. برای نمونه در بازار کریپتوکارنسی فردی تصمیم دارد مقدار زیادی از یک ارز دیجیتال را خریداری نماید. این شخص بدین منظور باید وارد معاملات مختلف دفترچه سفارشات فروش گردد که قیمت‌های مختلفی دارند. در این شرایط او باید همچنان ادامه بخ خرید سفارش‌های فروش دهد تا اینکه بالاخره بتواند مقدار رمز ارزی را که نیاز دارد تهیه نماید.
روش تبدیل شدن به بازارساز خودکار
حال شاید به این موضوع بربخورید که چگونه می‌توان به یک بازارساز خودکار تبدیل شد و بدین وسیله در بازار کریپتوکارنسی به کسب درآمد رسید. بدین منظور شما باید وارد سایت پروتکل شوید و میان آن و کیف پول دیفای خود ارتباط برقرار نمایید. سپس باید رمز ارزی را که تصمیم به معامله آن را دارید انتخاب کنید و روی گزینه swap بزنید. حال باید به والت خود وارد شوید و تراکنش را تایید کنید.
با تایید تراکنش، توکنی که بیانگر مالکیت شما در استخر تامین نقدینگی است، دریافت خواهید نمود. البته پیش از انجام اینکار شما باید به بخش تامین کننده نقدینگی (liquidity provider) بروید و مقداری دلخواهی را که می‌خواهید از رمز ارزتان وارد استخر گردد را مشخص کنید. با دریافت توکن امکان تبدیل آن به توکن‌های دیگر و یا معامله آن در بازار کریپتو را خواهید داشت.
مثال هایی از بازارسازهای خودکار
در زیر به برخی از بازارسازهای خودکار اشاره می‌کنم:
Uniswap
شما می‌توانید از طریق جفت توکن‌هایی که از نوع ERC-20 می‌باشند در صرافی یونی سواپ، استخر نقدینگی با نسبت 50/50 درست کنید. یونی سواپ از دیدگاه کارشناسان بازار، یک AMM ماندگار در اتریوم است.
Curve
در Curve شما می‌تواند کم نرخ‌ترین و پرکاربردترین معاملات را مشاهده کنید. درصورتی که تصمیم به ایجاد استخر نقدینگی با دارایی‌های مشابه دارید، Curve بهترین گزینه برای شما می‌باشد. در این صرافی از معصلات نقدینگی محدود خبری نیست.
بازارساز خودکار برای تشویق به تامین کنندگی، با کسر کارمزد پرداختی در تراکنش‌ها به این افراد پاداش می‌دهند. همچنین AMM به سپرده‌گذاران نقدینگی توکن‌های حاکمیتی استخر را ارسال می‌کند که این توکن‌ها به کاربران برای توسعه پروتکل بازارساز خودکار حق رای خواهند داد.
در DEX ها جهت کسب اطمینان از نسبت دارایی‌ها در استخر و برقراری تعادل آن‌ها در AMM از فرمول‌ها و معاملات ریاضی از پیش مشخص شده استفاده می‌شود و بدین شکل اختلاف در قیمت‌گذاری معاملات رمز ارزی از بین خواهد رفت.
پروتکل‌های AMM یا بازارساز خودکار به سبب ماهیت غیرمتمرکز، ایمن هستند. از این رو اجرای حملات سایبری به سبب امنیت بلاکچین و سیستم توزیع شده عملیات هر نود آن دشوار است.
