English (İngilizce) 
فارسی (Farsça) 
Türkçe
Cipola ve Aptallığın İnsan Kanunları
📌 1976’da ekonomi tarihi profesörü Carlo Cipolla, insanları dört kategoriye ayırabileceğimiz bir sosyal yasa çıkardı: Birincisine “çaresizler”, ikincisine “zekiler”, üçüncüsüne “haydutlar”, ve son olarak da dördüncüsüne “aptallar” adını vermiştir. Cipolla, aptal kişinin en tehlikeli insan türü olduğunu ve bunların mafya, ordu veya komünizmden çok daha güçlü olduğunu düşünüyor diyebiliriz.
Bu sonuca varmak için İnsanın Aptallığının 5 Temel Yasasına hep beraber göz atalım:
İnsan Aptallığının Birinci Yasası
Birinci Kanun: Her zaman, kaçınılmaz bir şekilde, herkes aptal bireylerin sayısını küçümser.
İnsan Aptallığının İkinci Yasası
İkinci Kanun: Bir kişinin aptal olma olasılığı, o kişinin diğer özelliklerinden bağımsızdır. Eğitimin, zenginliğin veya statünün bununla hiçbir ilgisi yoktur.
Üçüncü Kanun: Aptal kişi, başka bir kişiye veya bir grup kişiye zarar verirken, kendisi hiçbir kazanç elde edemeyen ve hatta muhtemelen zarara uğrayan kişidir.
İnsan Aptallığının Üçüncü Yasası
İnsan Aptallığının Dördüncü Yasası
Dördüncü Kanun: Aptal olmayan insanlar, her zaman aptalların zarar verme gücünü hafife alırlar. Yine bu kesim yani aptal olmayan insanlar, her zaman, her yerde ve her koşulda aptal insanlarla iş yapmanın ve/veya ilişki kurmanın kaçınılmaz olarak kötü bir hataya dönüştüğünü sürekli unuturlar.
İnsan Aptallığının Beşinci Yasası
Beşinci Kanun: Aptal bir insan en tehlikeli insan tipidir. Aptal bir insan silahlı bir soyguncudan bile daha tehlikelidir.
Cipola ve İnsan Davranışının Dört Faktörü
📌 Cipolla, önceki bölümlerden sonra insan davranışının dört faktörünü ele almıştır. Bir kişi başkalarına fayda sağlayabilir, kendine fayda sağlayabilir, başkalarına zarar verebilir ve kendine zarar verebilir:
A. Tom bir aksiyon alır ve bir kayıp yaşarsa çaresiz kalır.
B. Eğer Tom Jerry’ye fayda sağlarken aynı zamanda kendine de fayda sağlıyorsa o zekidir.
C. Tom kendine yardım ediyor ama Jerry’ye zarar veriyorsa o bir hayduttur.
D. Ve eğer Tom ona faydası olmayan bir şey yapıp Jerry’ye zarar veriyorsa o aptaldır.
📌 Etkisiz insanlar toplumun merkezi ve odak noktasıdır. Şimdi, bu grupların toplum üzerindeki etkilerine biraz göz atalım: Çaresiz insanlar topluma katkıda bulunurlar, ancak başkaları, özellikle de haydutlar tarafından bloke edilirler. Dolayısıyla katkılarının bir sınırı vardır, limitsiz değildir.
📌 Unutmayın ki aşırı fedakarlar veya pasifistler, ahlaki nedenlerden dolayı bu kategoride yer almayı isteyerek kabul edebilirler. Akıllı insanlar topluma katkıda bulunur ve bu katkılarını başkalarıyla karşılıklı fayda yaratmak için kullanırlar. Eylemleri topluma net bir kazanç sağladığı için çaresiz insanlar her zaman akıllı olanları desteklemelidir.
📌 Eşkıyalar (ya da haydutlar) topluma zarar verse bile kendi çıkarlarının peşinde koşar ve giderek zenginleşirler. Çaresiz ve akıllı insanlar onları durdurmaya çalışmalıdır. Aptal insanlar her zaman toplumun net kaybına katkıda bulunurlar. Ve sadece bununla da kalmaz, görünürde hiçbir sebep yokken bunu yaptıkları için, eylemleri aynı zamanda herkesi hayal kırıklığına uğratır, kızdırır ve kafaları karıştırır.
📌 Cipolla, diğer entelektüel arkadaşları arasındaki başlıca kültürel eğilimlere karşı erkeklerin eşit olmadığı konusunda ikna olmuştur. Bazıları aptaldır, bazıları değildir ve aradaki fark sadece ve sadece doğa tarafından belirlenir. İnsan kızıl saçlı olduğu kadar aptaldır söyleminde bulunmuştur. Cipolla, aptal kişinin zarar verme potansiyelinin bu nedenden doğduğunu belirtmiştir.
📌 Bürokratlar, generaller ve politikacılar arasında, sahip oldukları bu gücün konumu nedeniyle zarar verme kapasiteleri oldukça artan, temelde aptal olan bireylerin açık örneklerini bulmakta pek zorluk çekmeyiz.
İnsan Aptallığı ve Sermaye Piyasası
Carlo Cipolla’nın insan aptallığının beş yasası, insan davranışını anlamak için sermaye piyasası da dahil olmak üzere çeşitli alanlara uygulanabilecek mizahi ama anlayışlı bir çerçeve sunuyor. İşte bu yasaların sermaye piyasasında yaygın olarak kullanıldığına dair bir argüman:
Sermaye Piyasasında Cipolla Kanunlarının Uygulanmasına İlişkin Argüman
1. Birinci Yasa: Her zaman ve kaçınılmaz olarak, herkes dolaşımdaki aptal bireylerin sayısını hafife alır.
Sermaye piyasasında bu yasa, irrasyonel davranışların piyasa dinamikleri üzerindeki etkisinin sıklıkla hafife alınmasında kendini göstermektedir. Yatırımcılar genellikle piyasa katılımcılarının çoğunun temel ve teknik analizleri takip ederek rasyonel hareket ettiğini varsayar. Ancak, duygular, yanlış bilgi veya bilgi eksikliği nedeniyle irrasyonel kararlar alan çok sayıda yatırımcının varlığı, genellikle beklenmedik piyasa hareketlerine ve oynaklığa yol açar. Örneğin 2008 mali krizi, kısmen, pervasız yatırım kararları alan bireylerin sayısının yaygın bir şekilde hafife alınmasından kaynaklanmıştır.
2. İkinci Yasa: Belirli bir kişinin aptal olma olasılığı, o kişinin diğer tüm özelliklerinden bağımsızdır.
Bu yasa, aptallığın eğitim, zenginlik ya da mesleki geçmişten bağımsız olarak nüfus içinde eşit bir şekilde dağıldığını öne sürmektedir. Sermaye piyasasında, yüksek eğitimli veya deneyimli yatırımcılar bile aptalca kararlar alabilirler. 1998’de Long-Term Capital Management gibi yüksek profilli fonların çöküşü, Nobel ödüllü ve deneyimli profesyonellerin bile kötü muhakeme ve irrasyonel davranışların kurbanı olabileceğini göstermekte ve insan aptallığının piyasadaki yaygınlığını vurgulamaktadır.
3. Üçüncü Yasa: Aptal bir kişi, kendisi hiçbir kazanç elde etmezken ve hatta muhtemelen zarara uğrarken başka bir kişinin veya bir grup insanın zararına neden olan kişidir.
Bu yasa özellikle piyasa manipülasyonu ve spekülatif balonlarla ilgilidir. Örneğin, pump-and-dump planları yapan kişi veya kuruluşlar, bir hisse senedinin fiyatını yapay olarak şişirerek, fiyat kaçınılmaz olarak düştüğünde diğer yatırımcıların zarara uğramasına neden olurlar. Bu manipülatörler genellikle uzun vadeli bir fayda sağlamazlar ve hatta yasal sonuçlarla karşılaşabilirler, ancak eylemleri diğer piyasa katılımcılarına önemli zararlar verir.
4. Dördüncü Yasa: Aptal olmayan insanlar, aptal bireylerin zarar verici gücünü her zaman hafife alırlar. Özellikle de aptal insanlarla iş yapmanın ve/veya onlarla ilişki kurmanın her zaman ve her yerde ve her koşulda maliyetli bir hata olduğunu sürekli unutuyorlar.
Sermaye piyasasında bu yasa, yatırımcıların ve finansal kurumların irrasyonel piyasa davranışının etkisini hafife alma eğiliminde görülebilir. 1990’ların sonundaki dot-com balonu sırasında, birçok yatırımcı spekülatif coşkunun ve irrasyonel coşkunun piyasa değerlemelerini ne ölçüde yönlendirdiğini fark edemedi. Balon patladığında, ortaya çıkan kayıplar felaketti ve irrasyonel piyasa katılımcılarının etkisini hafife almanın yüksek maliyetini gösterdi.
5. Beşinci Kanun: Aptal bir insan en tehlikeli insandır.
Cipolla’ya göre, aptal bireyler kötü niyetli bireylerden daha tehlikelidir çünkü eylemleri kendileri için herhangi bir kazanç sağlamadan başkaları için kayıplara yol açar. Sermaye piyasasında bu tehlike, finansal sistemlerin birbirine bağlı yapısı nedeniyle daha da artmaktadır. Birkaç irrasyonel yatırımcının eylemleri zincirleme bir reaksiyonu tetikleyerek piyasa çöküşlerine veya sistemik krizlere yol açabilir. Subprime mortgage krizi bunun en iyi örneğidir; kredi verenlerin ve borç alanların kısa vadeli kazançlar ve kötü risk değerlendirmesi ile sorumsuz davranışları küresel bir finansal erimeye yol açmıştır.
Sonuç
Cipolla’nın insan aptallığı yasaları, sermaye piyasasına bakmak için değerli bir mercek sağlar. Piyasa katılımcıları arasında irrasyonel, öngörülemez ve genellikle zararlı davranışların varlığı, sağlam risk yönetimi, düzenleyici gözetim ve piyasa eğilimlerine yönelik sağlıklı bir şüphecilik ihtiyacını vurgulamaktadır. İnsan aptallığının yaygın etkisini kabul ederek ve hesaba katarak, yatırımcılar ve kurumlar sermaye piyasasının karmaşıklıklarını ve belirsizliklerini daha iyi yönlendirebilirler.
